Ngày đăng: 21/07/2025 15:42
Chiến tranh đã lùi xa, nhưng những dấu tích của nó vẫn còn hiện diện đâu đó trong đời sống hôm nay, nhắc nhớ thế hệ sau về một thời bom đạn ác liệt và lòng quả cảm không gì lay chuyển của nhân dân Việt Nam. Những hiện vật còn sót lại sau chiến tranh từ mảnh xác máy bay, mảnh bom, khẩu súng cho đến những vật dụng cá nhân của người lính không chỉ là tàn tích, mà đã trở thành chứng nhân lịch sử sống động. Chúng mang trong mình câu chuyện của một thời kỳ mà cả dân tộc đã phải đánh đổi không ít máu xương để giành lấy hòa bình.
Vào lúc 12 giờ 30 phút ngày 5/8/2024, đế quốc Mỹ bất ngờ dùng lực lượng không quân hùng mạnh gồm hàng trăm máy bay phản lực siêu âm hiện đại tập kích thành phố Vinh và nhiều địa điểm khác, “khai hỏa” cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc. Với tinh thần “luôn luôn cảnh giác và sẵn sàng chiến đấu, ngay hôm đó quân và dân ta đã bắn tan xác 8 chiếc máy bay Mỹ”[1]. Trong đó, quân và dân thành phố Vinh được công nhận bắn rơi chiếc máy bay đầu tiên trong số 8 chiếc bị bắn ngày 5/8/1964 mở màn cho những chiến công sau này.
Hiện nay tại Bảo tàng Nghệ An vẫn còn lưu giữ và trưng bày nhiều mảnh xác máy bay bị bắn hạ trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Một số mảnh xác máy bay đã được tái chế thành các vật dụng sinh hoạt quen thuộc, thậm chí biến hoá thành những tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Đó là những “nhân chứng biết nói” gắn liền với một giai đoạn lịch sử đầy đau thương mà anh dũng của dân tộc.
Nhân dịp kỷ niệm 60 năm thành lập thành phố Vinh (10/10/1963 – 10/10/2023), 235 năm Phượng Hoàng Trung Đô (1788-2023). Trong chuyên đề Thành phố Vinh xưa và nay, Bảo tàng Nghệ An đã giới thiệu đến công chúng một hiện vật đặc biệt: mảnh xác chiếc máy bay Mỹ thứ 100 bị bắn rơi trên bầu trời Nghệ An ngày 14/9/1966. Hiện vật là minh chứng sống động cho chiến công vang dội của lực lượng phòng không thành phố Vinh trong cuộc kháng chiến chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ. Đây không chỉ là thắng lợi mang tính biểu tượng đối với quân và dân Vinh mà còn góp phần khích lệ tinh thần chiến đấu trên khắp miền Bắc. Chỉ hai ngày sau sự kiện đó, ngày 16/9/1966, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư khen ngợi quân và dân thành phố Vinh, trong đó Bác viết: “Vinh là thành phố đầu tiên đã bắn rơi 100 máy bay Mỹ. Đó là một thắng lợi quang vinh… Bác rất vui lòng thay mặt Trung ương Đảng và Chính phủ khen ngợi đồng bào, bộ đội và cán bộ thành phố Vinh… Quân và dân thành phố Vinh cần luôn luôn phát huy truyền thống Xô Viết Nghệ – Tĩnh anh hùng…” [2]. Bức thư quý báu này được đăng trên Báo Nhân Dân số 4548 ngày 20/10/1966, trở thành nguồn cổ vũ to lớn, tiếp thêm sức mạnh để quân và dân Nghệ An lập nên nhiều chiến công vẻ vang trong những năm sau đó.
Mảnh xác máy bay thứ 100 bị quân và dân thành phố Vinh bắn rơi.
Tám tháng sau, chiếc máy bay thứ 300 bị bắn rơi trên bầu trời miền Bắc. Đó là chiếc bay tiêm kích F8U bị trung đội 5 thuộc trung đoàn 214 bắn hạ vào lúc 7 giờ 10 phút ngày 27/5/1965. Máy bay rơi cắm đầu cách ga Vinh gần 300 mét. Vào thời điểm đó, đây là chiếc máy bay chiến đấu tốt nhất mà Hoa Kỳ sử dụng để đối phó với những chiếc máy bay nhanh nhẹn MIG của quân đội miền Bắc Việt Nam. Chiến công này đã đem lại cho toàn thành phố niềm tự hào lớn lao, đông đảo Nhân dân đã tới tận nơi để nhìn rõ xác máy bay cắm đầu xuống hố sâu[3].
Những người công nhân nhà máy cơ khí Vinh đã lấy một phần xác chiếc máy bay tạc thành một cặp phù điêu, món quà đại diện cho quân và dân thành phố Vinh tặng Uỷ ban Mặt trận dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam như một cách để lưu lại dấu ấn quan trọng của chiến thắng nói trên. Hai bức phù điêu có hình chữ nhật, kích thước bằng nhau (43,5cmx30cm), khung gỗ, nẹp đra, bọc vải đỏ. Trên viền nẹp trang trí hoa văn có khắc dòng chữ chân phương: “QUYẾT TÂM ĐÁNH THẮNG GIẶC MỸ XÂM LƯỢC”, dưới góc trái có dòng chữ: “KÍNH TẶNG ĐOÀN ĐẠI BIỂ UỶ BAN MẶT TRẬN DÂN TỘC GIẢI PHÓNG MIỀN NAM VIỆT NAM. QUÂN DÂN THÀNH PHỐ VINH”. Một bức miêu tả cảnh chiến đấu của quân dân miền Bắc vừa chiến đấu vừa sản xuất. Bên trên là hình ảnh chiếc máy bay bốc cháy đang lao xuống kéo theo 1 vệt dài khói đen. Bên dưới là hình ảnh người chiến sĩ đang phất cao ngọn cờ chiến đấu cùng khẩu pháo, súng trường hướng lên bầu trời thể hiện khí thế tiến công “nhằm thẳng quân thù mà bắn”; bên cạnh đó là hình ảnh người công nhân, nông dân đang hăng say lao động trong nhà máy; trên cánh đồng, những chuyến xe vẫn kiên cường vận chuyển hàng ra tiền tuyến. Bức phù điêu thứ hai đặc tả chiếc máy bay bị bắn rơi, nổi bật là con số 300 kèm theo dòng ghi chú “MẢNH XÁC MÁY BAY GIẶC MỸ THỨ 300. BẮN RƠI TAN XÁC TẠI VINH NGÀY 27-5-65”.
Hai bức phù điêu được chế tạo từ mảnh xác chiếc máy bay thứ 300 bị quân và dân thành phố Vinh bắn hạ
Một bức phù điêu đã được giới thiệu với công chúng trong chuyên đề Thành phố Vinh xưa và nay, năm 2023.
Những bức phù điêu này là minh chứng sinh động, tái hiện chân thực không khí lịch sử hào hùng của quân và dân Nghệ An nói riêng, miền Bắc nói chung trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ. Thời kỳ ấy, dưới làn mưa bom bão đạn hết sức ác liệt, nhân dân ta vừa sản xuất, vừa chiến đấu, vừa kháng chiến, vừa kiến quốc – đúng như khẩu hiệu đầy quyết tâm: “Tay cày tay súng, địch đến ta đánh, địch đi ta sản xuất.” Hưởng ứng lời hiệu triệu của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Vì miền Nam ruột thịt, mỗi người làm việc bằng hai”, “Tất cả để đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”, khắp miền Bắc dấy lên nhiều phong trào thi đua yêu nước sôi nổi như: “Phất cờ Xô Viết, đoàn kết chống Mỹ, giành năng suất cao”, thanh niên “ba sẵn sàng”, phụ nữ “ba đảm đang”, nông dân “tay cày tay súng”, công nhân “tay búa tay súng”, học sinh với “nghìn việc tốt chống Mỹ”… Vượt qua muôn vàn khó khăn, các hợp tác xã ở Nghệ An đã hoàn thành một khối lượng khổng lồ công việc, huy động sức người, sức của phục vụ công cuộc xây dựng hậu phương vững mạnh và chi viện cho tiền tuyến. Phong trào “5 tấn lúa vàng trong lửa đạn” đạt thắng lợi vang dội, với 17 xã và 60 hợp tác xã đạt năng suất 5 tấn thóc/ha hai vụ[4] – một con số ấn tượng trong điều kiện chiến tranh tàn khốc. Chính từ ý chí sắt đá và tinh thần thi đua kiên cường ấy, nhân dân Nghệ An đã góp phần quan trọng làm thất bại mọi âm mưu của đế quốc Mỹ, đóng góp xứng đáng vào thắng lợi chung của dân tộc: giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Tuy nhiên, cũng cần nói thêm rằng, bên cạnh những hiện vật được gìn giữ và bảo quản nói trên, hiện nay còn không ít xác máy bay Mỹ từng bị quân dân ta bắn rơi lại đang bị quên lãng theo thời gian. Chính một phần xác của chiếc máy bay thứ 300 đang được đặt ở sân Trung tâm văn hóa thành phố Vinh, do chưa có chính sách bảo tồn hợp lý nên đang bị xuống cấp, han rỉ, cỏ dại mọc xung quanh. Đây là một thực trạng đáng suy ngẫm vì những hiện vật này không chỉ là chứng tích lịch sử mà còn chứa đựng giá trị giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ sau. Nếu không có sự quan tâm kịp thời thì rất nhiều hiện vật chiến tranh có thể bị hư hỏng hoàn toàn và mất đi giá trị lịch sử vốn có.
Thực trạng của một phần xác chiếc máy bay thứ 300 hiện nay.
Có thể thấy, từ phế liệu của loại vũ khí kẻ thù dùng để huỷ diệt sự sống, qua bàn tay tài hoa của những người thợ cơ khí đã trở thành một tác phẩm nghệ thuật. Ngoài ra, từ vỏ bom, vỏ pháo sáng… những người lính còn khéo léo chế tạo thành các vật dụng sinh hoạt quen thuộc như phích nước, ca, đĩa… Trong bối cảnh khó khăn, vật tư khan hiếm, việc tận dụng xác máy bay để chế tạo đồ dùng không chỉ giúp tiết kiệm nguyên liệu mà còn phản ánh sự linh hoạt, khéo léo của nhân dân ta. Những người thợ thủ công đã biết cách biến những mảnh kim loại vô tri thành những đồ vật hữu ích phục vụ cuộc sống hàng ngày. Các đồ vật ấy còn là minh chứng cho tinh thần “biến sắt thép của kẻ thù thành công cụ phục vụ cuộc sống”, khẳng định rằng dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt, người Việt Nam vẫn biết cách tận dụng nguồn lực để vươn lên.
Các vật dụng: phích, ca đựng nước, đĩa…làm từ ống pháo sáng hiện đang được trưng bày ở Bảo tàng Nghệ An.
Đã hơn 60 năm trôi qua, chiến tranh đã dần lùi về quá khứ, với những thế hệ đi sau như chúng tôi, chính những kỷ vật được lưu giữ trong Bảo tàng là chứng tích sống động về một thời kỳ gian khó nhưng đầy tự hào của lịch sử dân tộc. Khi nhìn vào bức phù điêu hay một chiếc ca nước, một cái đĩa làm từ xác máy bay, thế hệ trẻ có thể hình dung được sự ác liệt của chiến tranh và tinh thần quật cường của cha ông. Những hiện vật này chứa đựng một phần của câu chuyện lịch sử, là biểu tượng của chiến thắng, ý chí kiên cường và sự sáng tạo của nhân dân Việt Nam. Từ những mảnh vỡ của chiến tranh đã hóa thân thành những vật dụng phục vụ đời sống cũng chính là quá trình biến đau thương thành động lực, biến tàn tích chiến tranh thành công cụ cho hòa bình và phát triển.
Nguyễn Thị Thu Hằng
Phòng Trưng bày – Tuyên truyền – Giáo dục.
[1] Hồ Chí Minh toàn tập, tập 15 (1966-1969), Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia-Sự thật, Hà Nội 2011, trang 155.
[2] Hồ Chí Minh toàn tập, tập 15 (1966-1969), Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia-Sự thật, Hà Nội 2011, trang 159.
[3] BCH Đảng bộ, HĐND, UBND thành phố Vinh, Lịch sử thành phố Vinh tập 2 (1945-1975), Nhà xuất bản Nghệ An,2003, trang 173.
[4] Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh Nghệ An, Lịch sử quân sự Nghệ An tập 1 (1930-1975), Nhà xuất bản Quân đội Nhân dân, Hà Nội 2015, trang 358.
[DISPLAY_ULTIMATE_SOCIAL_ICONS]
